Rada Ministrów przyjęła 2 kwietnia długo wyczekiwany projekt ustawy o ochronie sygnalistów, która dostosowuje polskie prawo do przepisów Unii Europejskiej. W następnym kroku projekt zostanie skierowany do rozpatrzenia przez Sejm. W tym miejscu należy przypomnieć, że 17 grudnia 2021 r. upłynął termin przewidziany na transpozycję do polskiego porządku prawnego unijnej dyrektywy o ochronie sygnalistów, a 17 grudnia 2023 r. czas na wdrożenie jej przepisów także w odniesieniu do grupy podmiotów w sektorze prywatnym zatrudniających od 50 do 249 pracowników. Jesteśmy zatem mocno spóźnieni z wdrażaniem, a dodatkowo płacimy za to kary. Pojawiło się jednak światełko w tunelu.
Co wprowadza najnowszy projekt?
W dotychczasowych projektach ustawy mowa była o osobach zgłaszających naruszenia prawa. Najnowszy projekt jednak zmienił swój tytuł w celu ujednolicenia nomenklatury, tym samym należy mówić o ustawie o sygnalistach. W ocenie naszego ustawodawcy termin „sygnalisty” został mocno zakorzeniony w społecznej percepcji problematyki zgłaszania naruszeń prawa.
Ochrona sygnalisty
Nowe przepisy mają na celu zapewnienie ochrony sygnalistom, zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym, niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy. Co warte zaznaczenia, ustawowa ochrona ma być gwarantowana jeśli zgłoszenie będzie wynikało z dobrej woli sygnalisty, tj. alarmowania w momencie gdy ma do tego uzasadnioną podstawę.
Rozszerzony katalog naruszeń
Najnowszy projekt ustawy powiększył katalog naruszeń prawa, czyli działań lub zaniechań niezgodnych z prawem lub mających na celu obejście prawa, które będą stanowić zakres przedmiotowy procedur zgłaszania nieprawidłowości. Katalog ten został rozszerzony o prawo pracy, korupcję, handel ludźmi, kwestie wolności i prawa człowieka i obywatela.
Podmioty wdrażające procedury wewnętrznych zgłoszeń będą miały prawo dalszego poszerzenia tego katalogu. W jego ramach pracodawcy będą mogli dodać możliwość zgłaszania informacji o naruszeniach dotyczących wewnętrznych regulacji lub standardów etycznych ustanowionych przez pracodawcę.
Działania odwetowe
Ustawa chroni sygnalistów, którzy po dokonaniu zgłoszenia mogą być narażeni na działania odwetowe, jak np. wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę lub wstrzymanie awansu. Pracodawcy, którzy podejmą działania represyjne wobec sygnalistów, będą zobowiązani do wypłaty odszkodowań. Najnowszy dostępny projekt ustawy doprecyzował, że sygnalista ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż dwunastokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku.
Kanały zgłaszania
Ustawodawca założył, że sygnaliści będą mogli zgłosić naruszenia prawa za pomocą wewnętrznych kanałów zgłoszeń, które utworzą podmioty prywatne i publiczne. Instytucją odpowiedzialną za udzielanie wsparcia sygnalistom będzie Rzecznik Praw Obywatelskich, który będzie zajmował się też przyjmowaniem zgłoszeń zewnętrznych dotyczących praw konstytucyjnych oraz wolności człowieka.
W kontekście powyższego pracodawca będzie zobowiązany do opracowania procedury zgłoszeń wewnętrznych, która określi zasady ich przyjmowania, w tym stworzenie kanałów do ich przyjmowania, które zapewnią anonimowość sygnalistów.
Zmiany w zgłoszeniach wewnętrznych
W ostatnim projekcie ustawodawca zaproponował również zmiany w zakresie zgłoszeń wewnętrznych. W pierwszych projektach obowiązek wdrożenia procedury istniał w stosunku do podmiotów, na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób. Zgodnie z treścią obecnego projektu, do wdrożenia wewnętrznej procedury dokonywania zgłoszeń będzie zobowiązany podmiot prawny, na rzecz którego, według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca, wykonuje pracę zarobkową co najmniej 50 osób. Jednakże do tej liczby wlicza się pracowników w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudniają do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia.
Odpowiedzialność karna
Projekt ustawy przewiduje również odpowiedzialność karną w stosunku do:
- osób, które uniemożliwiają dokonanie zgłoszenia,
- osób podejmujących działania odwetowe wobec sygnalistów,
- osób ujawniających tożsamość sygnalistów,
- osób dokonujących zgłoszenia, które wiedziały, że nie doszło do naruszenia prawa,
- osób odpowiedzialnych za ustanowienie procedury zgłoszeń wewnętrznych, które jej nie ustanowiły.
Vacatio legis
W projekcie przyjęto 3 miesięczny okres vacatio legis, z wyjątkiem przepisów o tzw. zgłoszeniach zewnętrznych, które zaczną obowiązywać po 6 miesiącach od ich ogłoszenia.
Z ostatniej chwili
17 kwietnia rządowy projekt ustawy został skierowany do Sejmu, co nareszcie rozpoczyna długo oczekiwany etap prac parlamentarnych.
Zapraszamy na webinar
Jeśli chcesz poznać szczegóły dotyczące projektu ustawy o sygnalistach, serdecznie zapraszamy na webinar pt. „Ochrona sygnalistów – jak przygotować się do wdrożenia ustawy”, który odbędzie się w dniu 24 kwietnia o godz.
