Analiza zagadnienia wykorzystania zdjęć z imprezy okolicznościowej jest co najmniej problematyczna. Rozpowszechnianie wizerunku jest zagadnieniem interdyscyplinarnym i swoim zakresem obejmuje nie tylko kwestię ochrony danych osobowych, ale również ochrony dóbr osobistych uregulowaną w kodeksie cywilnym oraz rozpowszechnianie wizerunku uregulowane w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Wizerunek
Wizerunek to dostrzegalne, fizyczne cechy człowieka, tworzące jego wygląd i pozwalające na identyfikację osoby wśród innych ludzi. Jest nierozłącznym atrybutem każdego człowieka i jako taki stanowi jego dobro osobiste. Rozpowszechnianie wizerunku co do zasady wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Unormowanie to chroni wyłączną kompetencję osoby portretowanej do decydowania o rozpowszechnianiu jej wizerunku. Przy czym ani istnienia zgody, ani jej zakresu nie można domniemywać.
Akceptacja musi być jednoznaczna i wskazywać pola wykorzystania wizerunku. To na twórcy spoczywa obowiązek udowodnienia, że posiada stosowne zezwolenie (tak Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi, sygn. akt. II C 583/15). Wizerunek kilku osób (wizerunek wspólny rozumiany jako utrwalone w powszechnej świadomości zestawienie wizerunków kilku osób, bądź wizerunek zbiorowy, rozumiany jako zestawienie wizerunków ad hoc wynikający z ich ustalenia w tym samym czasie i miejscu, np. zdjęcie rodzinne nie prowadzi do powstania wspólnoty praw do takiego utrwalenia, lecz stanowi rozdzielną wiązkę kilku wizerunków wraz z odpowiadającymi im prawami (J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie i prawa, 2011, s. 519).
Przesądza to o tym, że możliwość korzystania z takiego zbioru wizerunków – w braku możliwości powołania się na przepisy legalizujące wykorzystanie – wymagała będzie jednomyślności osób na nim przedstawionych (D. Flisak. Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz do art. 81, LEX 2015).
Od konieczności odebrania zgody na rozpowszechnianie wizerunku znajdziemy kilka wyjątków. Zgodnie z art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:
Art. 81. [Zezwolenie na rozpowszechnianie wizerunku]
- Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
- Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Rozpowszechnianie wizerunku
Wskazać należy, że Rozpowszechnienie wizerunku to jego udostępnienie w taki sposób, by mogli się z nim zapoznawać inni. Przywołany art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dotyczy wyłącznie rozpowszechniania wizerunku. Oznacza to, że na samo wykonanie wizerunku nie potrzeba zgody. Zatem dopóki wyłącznie utrwalamy wizerunek, ale go nie rozpowszechniamy, możemy w kontekście przywołanej ustawy to co do zasady robić nawet bez zgody osoby zainteresowanej. Rozpowszechnianie zakłada udostępnianie utworu (np. zdjęcia / filmu) do z góry nieokreślonego kręgu osób. Tym samym, jeżeli udostępniamy utwór do ograniczonego z góry określonego kręgu osób, to nie mamy do czynienia z rozpowszechnianiem.
Szczegół całości
W dalszych rozważaniach skupimy się na normie prawnej skonkretyzowanej w art. 81 ust. 2 pkt 2. Zgodnie z art. 81 ust. 2 pkt 2 dopuszcza się rozpowszechnienie wizerunku stanowiącego jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz czy publiczna impreza. Sformułowanie „takie jak” niewątpliwie wskazuje na przykładowy charakter wymienionych „okoliczności” (zob. też wyrok SA w Warszawie z dnia 10 lutego 2005 r., I ACa 509/04, LEX nr 535042).
Dla lepszego zrozumienia zasad stosowania omawianej regulacji jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, według którego rozstrzygające znaczenie dla jej zastosowania ma ustalenie relacji między wizerunkiem a pozostałymi elementami. Zgodnie z tym orzeczeniem rozpowszechnianie wizerunku nie wymagałoby zezwolenia, jeśli stanowiłby on „jedynie element akcydentalny lub akcesoryjny przedstawionej całości, tzn. w razie usunięcia wizerunku nie zmieniłby się przedmiot i charakter przedstawienia” (wyrok SA w Krakowie z dnia 19 grudnia 2001 r., I ACa 957/01).
Założeniem skorzystania z przepisu jest zatem stwierdzenie podrzędności konkretnego wizerunku wobec przedstawianej całości. Dla przeprowadzenia tej logicznej operacji przydatny może być „test eliminacji”, zgodnie z którym wizerunek odgrywa wówczas rolę podrzędną kiedy jego wyeliminowanie lub też zamiana nie wpływa na wartość ujęcia danej całości. Pośrednią przesłanką do oceny wzajemnego stosunku jest wielkość konkretnej osoby na danym zdjęciu lub inaczej – stopień wypełnienia przez nią kadru.
W przypadku gdy osoba ta jest widoczna zdecydowanie lepiej niż inne lub też wypełnia ujęcie w stopniu znacząco większym niż inne – uzasadnione jest założenie braku akcydentalności czy akcesoryjności wizerunku takiej osoby dla całego ujęcia. Odnosząc się do wskazanych ustawą przykładów sytuacji umożliwiających wykorzystanie wizerunku bez zezwolenia, pojęcie zgromadzenia może być rozumiane w świetle ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. – Prawo o zgromadzeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 397).
Zgodnie z art. 1 ust. 2 tej ustawy zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 osób zwołane w określonym celu (wspólnych obrad lub wspólnego wyrażenia stanowiska). Przełożenie wprost wskazanego dolnego limitu uczestników zgromadzenia na tle analizowanych regulacji nie może odbywać się wprost i tym samym nie dostarcza jasnej odpowiedzi. Równie ważne jest celowość wspólnego zebrania się, tym samym wykluczając zgromadzenia przypadkowe, np. zgromadzenie gapiów przy wypadku drogowym czy też rzeczywistej akcji ratownicze. „Krajobraz” oznacza natomiast pewien fragment przestrzeni, choć niekoniecznie musi być kojarzony z wycinkiem otaczającej nas natury. Z kolei publiczna impreza zakłada wydarzenie powszechnie dostępne.
Kadrowanie i zdjęcia klasowe
Przyjmuje się, że skupienie obrazu na konkretnej osobie (jej skadrowanie) wyklucza możliwość powołania się na omawiany wyjątek (J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2013, s. 467). Na aprobatę zasługuje wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 stycznia 2014 r. (I ACa 1452/13), w którym to potwierdzono stanowisko Sądu I instancji, w którym to Sąd ten podkreślił, że określenie – zgromadzenie – dotyczy każdej zbiorowości, niezależnie czy jest ono przypadkowe czy zorganizowane. Jeśli więc wykonanie zdjęcia czy nagrania nie było ukierunkowane indywidualnie na określoną osobę, przeciwnie osoba ta jest przedstawiona w sposób równoważny przedstawieniu innych osób, to rozpowszechnianie takiego wizerunku nie wymaga zgody.
W stanie faktycznym sprawy powód domagał się ochrony w związku z upublicznieniem na portalu społecznościowym jego wizerunku uwiecznionego na zdjęciu klasowym. Zdjęcia klasowe z opublikowaniem których powód wiązał naruszenie swoich dóbr osobistych, utrwalają pewne zgromadzenie, w skład którego wchodzą osoby uczęszczające do tej samej klasy, a przy tym wizerunek każdego z uczniów ma ten charakter, iż stanowi jedynie element akcesoryjny, którego usunięcie nie zmieniłoby ani przedmiotu, ani charakteru przedstawienia. Sąd nie podzielił stanowiska powoda, iż brak określonego ucznia na zdjęciu zwraca uwagę na jego nieobecność. Takie reakcje mogą towarzyszyć jedynie wąskiej grupie osób, które znają skład osobowy klasy, dla każdego, przypadkowego widza brak określonej osoby na zdjęciu, a więc brak jej wizerunku nie wywoła żadnych wrażeń.
Podsumowanie
Podsumowując powyższe rozważania – wskazać należy, że dozwolone będzie wykonywanie i rozpowszechnianie zdjęć relacjonujących wydarzenia w postaci imprez zakładowych bez uzyskiwania od każdego uczestnika zgody na wykorzystanie jego wizerunku tak długo jak spełniać będą warunki wyrażone w art. 81 ust. 2 pkt 2 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.