Standardy ochrony małoletnich w pytaniach i odpowiedziach

15 sierpnia br. upłynął termin na wdrożenie obowiązków wynikających z tzw. Lex Kamilek, tj. pakietu nowelizacji kilku ustaw mającego na celu zwiększenie ochrony małoletnich, w tym przed przemocą na tle seksualnym. Kluczowym aktem prawnym, który został znowelizowany jest ustawa z 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (dalej jako Ustawa). Przepisy Ustawy nakładają bowiem na określone podmioty nowe obowiązki w zakresie ochrony małoletnich, w tym poszerzają katalog podmiotów zobowiązanych do weryfikacji osób pracujących z dziećmi oraz wprowadzają obowiązek przyjęcia przez te podmioty tzw. Standardów Ochrony Małoletnich, czyli zbioru regulacji zwiększających ochronę dzieci przed przemocą.

Znowelizowane przepisy od początku budzą spore wątpliwości, co przekłada się na problemy praktyczne ze stosowaniem nowej regulacji. Postanowiliśmy zwrócić się do Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę z prośbą o udzielenie odpowiedzi na kilka nurtujących pytań, które w praktyce często rozumiane są w różny sposób. Poniżej publikujemy odpowiedzi, które otrzymaliśmy.

[Jednocześnie, zapraszamy do wzięcia udziału w webinarze przygotowanym przez portal GDPR.PL oraz Kancelarię Osiej i Partnerzy wraz z Fundacją Dajemy Dzieciom Siłę. Podczas spotkania zostaną omówione najważniejsze kwestie związane ze stosowaniem Lex Kamilek. Będzie również możliwość zadawania pytań. Więcej informacji na temat tego wydarzenia i wskazówki dotyczące zapisu znajdziesz TUTAJ

1. Czy obowiązek uzyskania informacji z Rejestru (zgodnie z art. 21 Ustawy) dotyczy również pracowników zatrudnionych przed wejściem w życie nowelizacji Ustawy? Czy w przypadku braku obowiązku weryfikacji, o której mowa w zdaniu poprzednim można ponieść odpowiedzialność karną wynikającą z Ustawy?

Obowiązek uzyskania informacji z rejestru dotyczy osób dopuszczonych do pracy od 15 lutego 2024 r. W przypadku zmiany formy umowy lub zakresu obowiązków pracowników zatrudnionych przed tą datą (np. oddelegowanie informatyka do pracy z dziećmi, które są praktykantami), należy zweryfikować wskazane osoby w obydwu rejestrach wskazanych w Ustawie, tj. w Rejestrze Sprawców Przestępstw na tle seksualnym z dostępem ograniczonym oraz w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze.

Niedopełnienie obowiązków związanych z weryfikacją pracowników może wiązać się z odpowiedzialnością karną. Zgodnie z przepisami Ustawy, odpowiedzialność karna może grozić zarówno za dopuszczenie do pracy określonej osoby bez uzyskania niezbędnych informacji lub oświadczenia, jak również za dopuszczenie do pracy osoby, pomimo wiedzy, że jej dane znajdują się w rejestrze lub, że została ona skazana za określone przestępstwa. Czyny te zagrożone są karą w postaci aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny nie niższej niż 1 000 PLN. Co oczywiste, jeżeli dany podmiot nie jest objęty obowiązkami wynikającymi z art. 21 Ustawy, wówczas naturalnie nie może ponosić on odpowiedzialności za niedokonanie weryfikacji pracownika w rejestrze.

Należy zwrócić uwagę, że część podmiotów – jeszcze przed wejściem w życie Lex Kamilek – była już zobowiązana do weryfikacji swoich pracowników, tyle że wyłącznie w tzw. Rejestrze Sprawców (były to m.in. szkoły, przedszkola, ale także np. placówki ochrony zdrowia). Jeżeli więc dany pracownik był zatrudniony przed wejściem w życie Lex Kamilek, ale po wejściu w życie Ustawy (1 października 2017 r.), powinien on był zostać sprawdzony w chwili zatrudnienia. Jeżeli nie zostało to dokonane, należy w naszej ocenie, ten brak niezwłocznie nadrobić.

2. Czy każdy pracodawca, który organizuje praktyki dla uczniów zawsze obowiązany jest do wdrożenia standardów ochrony małoletnich dostosowanych do swojej działalności?

Zgodnie z Ustawą (art. 22b), obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich ma:

1)    organ zarządzający jednostką systemu oświaty (art. 2 pkt 1-8 Prawa oświatowego) oraz inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni;

2)    organizator działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich.

W myśl przepisów Ustawy, każdy organizator działalności, która jest skierowana do małoletnich jest zobowiązany do posiadania standardów ochrony małoletnich, w tym również pracodawca organizujący praktyki. Pracodawca przyjmujący małoletnich praktykantów powinien zostać uznany za podmiot prowadzący działalność oświatową w ramach praktycznej nauki zawodu lub rozwijania zainteresowań przez małoletniego.

3. Ustawa wskazuje jako podmioty obowiązane do wdrożenia standardów organizatorów działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich, przy czym nie wymienia organizatorów działalności edukacyjnej (ci wymienieni są wyłącznie w art. 21 Ustawy), podczas gdy Preambuła „wytycznych do standardów ochrony dzieci – nauka zawodu i staże uczniowskie” wskazuje, że Standardy ochrony małoletnich stanowią realizację obowiązku prawnego wprowadzonego Ustawą we wszystkich podmiotach prowadzących działalność edukacyjną – z czego wynika obowiązek wdrożenia standardów we wszystkich podmiotach prowadzących działalność edukacyjną?

Obowiązek wdrożenia standardów wynika z wykładni językowej oraz celowościowej. W przepisach prawnych (nie tylko Ustawy, ale w całym systemie) brak jest definicji działalności edukacyjnej, czy też działalności oświatowej. Należy więc posługiwać się językowym (potocznym) rozumieniem tych pojęć.

Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka definiuje działalność oświatową jako działalność dotyczącą oświaty, związaną z upowszechnieniem wiedzy wśród społeczeństwa, mającą na celu podnoszenie jego poziomu umysłowego. Jest to zatem ogół podejmowanych zadań dydaktyczno- wychowawczych służących rozwojowi wiedzy i postaw społecznych u beneficjentów tej działalności.

Prowadzenie działalności oświatowej nie jest zatem zarezerwowane wyłącznie dla szkół czy innych podmiotów znajdujących się w systemie oświaty. Dodatkowo, działalność oświatowa nieprowadzona w formie szkoły podlega pod ustawę Prawo przedsiębiorców i zasadom swobody działalności gospodarczej (art. 170 ust. 2 Prawa oświatowego). Zarówno ustawodawca, jak również organy władzy publicznej, posługują się pojęciami “edukacja” i “oświata” zamiennie. Jako przykłady można wskazać:

1)    opis polskiego systemu oświaty jako systemu edukacji https://eurydice.eacea.ec.europa.eu/pl/national-education-systems/poland/organizacja-i-struktura-systemu-edukacji;

2)    Art. 172 ust. 4a i 4b Prawa oświatowego wspomina o organizacji zajęć edukacyjnych jako obowiązkowych elementach statutu pewnych typów szkół;

3)    Art. 4 pkt 30a Prawa oświatowego wskazuje, że branżowe centra umiejętności prowadzą działalność edukacyjną;

4)    Art. 3 ust. 4 Prawa oświatowego wspomina o organizacji zajęć edukacyjnych przez podmioty wspierające system oświaty.

Mając powyższe na uwadze należy uznać sformułowanie podmiotów prowadzących działalność oświatową i edukacyjną za mające tożsame znaczenie. Dodatkowo, ustawodawca wskazuje na organizatorów działalności związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich, jako zobowiązanych do wdrożenia standardów. Rozwijanie zainteresowań  należy uznać za czynność zdobywania wiedzy, tj. edukację w jakiejś (węższej, w tym wyspecjalizowanej) dziedzinie. Z powyższych względów uważamy, że uprawnione jest używanie sformułowania podmioty prowadzące działalność edukacyjną jako zbiorczego określenia podmiotów prowadzących działalność oświatową (niezależnie od formy), a także związaną z rozwijaniem zainteresowań.

4. Czy w przypadku organizacji we współpracy z innym podmiotem jakiegoś wydarzenia, w którym udział mogą brać małoletni, można wymagać od współorganizatora przedłożenia wydruków dotyczących jego pracowników powstałych w wyniku realizacji obowiązków z art. 21 Ustawy? Jeżeli nie – czy istnieje sytuacja, w której można żądać przedstawienia wydruków powstałych w wyniku realizacji obowiązku z art. 21 Ustawy, dotyczących pracowników/zleceniobiorców podmiotów trzecich?

Wynikający z Ustawy obowiązek weryfikacji pracownika spoczywa na każdym podmiocie, który dopuszcza do pracy z dziećmi danego członka personelu (niezależnie od formy współpracy). Rekomendujemy podpisywanie z podmiotem współpracującym umowy o współpracy, w której zostanie on zobowiązany do realizacji obowiązków wynikających z Ustawy. Wystarczy zamieszczenie oświadczenia o tym, że wszystkie osoby dopuszczane do pracy z dziećmi w danym podmiocie zostały zweryfikowane w odpowiednich rejestrach. Wówczas nie będzie potrzeby gromadzenia danych personelu podmiotu współpracującego.

Wskazówką w zakresie ustalenia podmiotu zobowiązanego do zweryfikowania personelu może być okoliczność, kto komu wystawia fakturę za daną usługę. Jeśli podmiot organizujący określone działania zatrudnia bezpośrednio osobę do zrealizowania działań z dziećmi, , to na organizatorze spoczywa obowiązek sprawdzenia tej osoby w rejestrach. Jeśli natomiast organizator zleca wykonanie tego zadania innemu podmiotowi, który wskazaną osobę dopuszcza do działań z małoletnimi i odpowiedzialny jest za zapłatę wynagrodzenia tej osobie, to wówczas wskazany podmiot będzie zobowiązany do weryfikacji tej osoby.

5. Kto w istocie powinien wprowadzić standardy ochrony? jak wskazać zobowiązane podmioty? Czy istnieją jakieś praktyczne akceptowane ogólnie wskazówki?

Zgodnie z Ustawą (art. 22b), obowiązek wprowadzenia standardów ochrony małoletnich ma:

1)    organ zarządzający jednostką systemu oświaty (art. 2 pkt 1-8 Prawa oświatowego) oraz inną placówką oświatową, opiekuńczą, wychowawczą, resocjalizacyjną, religijną, artystyczną, medyczną, rekreacyjną, sportową lub związaną z rozwijaniem zainteresowań, do której uczęszczają albo w której przebywają lub mogą przebywać małoletni;

2)    organizator działalności oświatowej, opiekuńczej, wychowawczej, resocjalizacyjnej, religijnej, artystycznej, medycznej, rekreacyjnej, sportowej lub związanej z rozwijaniem zainteresowań przez małoletnich.

Weryfikując obowiązek wdrożenia standardów ochrony małoletnich trzeba w pierwszej kolejności zweryfikować, czy profil działalności danego podmiotu lub jego wyodrębnionej jednostki (niekoniecznie wyodrębnionej formalnie, a np. organizacyjnie, takiej jak przykładowo kącik malucha w muzeum), mieści się w zakresie zastosowania przepisów Ustawy. Taka analiza prowadzi do wniosku, że miejsca tzw. zwykłych sytuacji społecznych, jak np. sklep spożywczy, czy transport publiczny, nie są objęte zastosowaniem Ustawy. Po drugie, należy zastanowić się, czy beneficjentem naszych działań jest małoletni. Przykładowo przychodnia lekarska przyjmująca wyłącznie osoby dorosłe nie będzie zobowiązana do wdrożenia standardów ochrony małoletnich, bowiem nie świadczy usług na rzecz małoletnich, jak również co do zasady małoletni tam nie przebywają. Z kolei, wszystkie podmioty, które świadczą usługi na rzecz małoletnich, powinny wprowadzić standardy ochrony małoletnich, niezależnie od formy prawnej prowadzonej działalności.

6. Kto powinien przedstawić zaświadczenie o niekaralności? Kierowca autobusu, kucharka, rodzic jadący na wycieczkę szkolną jako opiekun? Poprosimy o kilka praktycznych przykładów.

Nasza Fundacja proponuje podejście oparte na analizie ryzyka. W przygotowanej przez nas broszurze “Bezpieczna placówka, bezpieczna organizacja. Przewodnik po narzędziu do analizy ryzyka w procesie weryfikacji personelu” [https://standardy.fdds.pl/baza-wiedzy], znajduje się narzędzie, dzięki któremu można przeanalizować ryzyko płynące z zadań realizowanych przez poszczególnych członków personelu. Narzędzie pomaga odpowiedzieć na pytanie dotyczące konieczności przeprowadzenia weryfikacji w konkretnym przypadku.

Przykładowo:

Rodzic jedzie na wycieczkę jednodniową jako pomoc w opiece nad całą grupą; rodzic jedzie na wycieczkę z nocowaniem; rodzic jedzie na basen pomagać dzieciom w szatni itp. – występuje wówczas ryzyko wysokie.

Rodzic, który jeździ z uczniami na wycieczki lub chodzi z nimi na basen, sprawuje opiekę nad dziećmi, tak samo jak nauczyciel. Nie bierze za to wynagrodzenia, podobnie jak wolontariusz. Zarówno nauczyciel jak i wolontariusz podlegają określonej weryfikacji w zakresie karalności. Rodzic, który opiekuje się dziećmi także powinien być więc zatem odpowiednio zweryfikowany. Praktycznym rozwiązaniem jest ustalenie np. na początku roku szkolnego czy półrocza, stałej listy rodziców (wolontariuszy), którzy będą sprawować opiekę. Wskazani rodzice powinni wówczas zostać sprawdzeni zgodnie z Ustawą (art. 21), jak również powinny zostać im przypomniane zasady bezpieczeństwa obowiązujące w szkole, przedszkolu itp. Dopiero po dokonaniu tych czynności, można dopuścić wskazane osoby do planowanej działalności, która jest de facto sprawowaniem opieki.

Rodzic przychodzi do szkoły opowiedzieć o swoim zawodzie – występuje wówczas średnie ryzyko.

Przyjęcie ryzyka średniego daje większe pole do manewru podmiotowi zobowiązanemu. Może on wówczas sprawdzać taką osobę w rejestrach, bądź też sprawdzić ją wyłącznie w tzw. Rejestrze sprawców i zobowiązać ją do podpisania oświadczenia w zakresie stosowania standardów przyjętych w szkole (np. w wersji skróconej, przygotowanej dla gościa). Podmiot zobowiązany może również w takim przypadku rozważyć brak przeprowadzenia weryfikacji, pod warunkiem np. wprowadzenia zasady, że rodzic przebywa z dziećmi wyłącznie w obecności nauczyciela. Decyzja co do zastosowanych środków powinna zależeć od oceny ryzyka dokonanej w danym podmiocie, w stosunku do rożnych zawodów.

[1] USTAWA z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich.

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę